KAYIT DIŞI EKONOMİ EKONOMİK KALKINMA SÜRECİNİN MERKEZİNDE YER ALMAKTADIR.
Ahmet Akın - Yeminli Mali Müşavir
MTSO Yüksek İstişare Kurulu Üyesi
Kayıt dışı ekonomi küresel bir olgudur, ancak ülkeler içinde ve ülkeler arasında büyük farklılıklar vardır. Ortalama olarak, düşük ve orta gelirli ülkelerde GSYİH'nın yüzde 35'ini, gelişmiş ekonomilerde ise yüzde 15'ini temsil etmektedir. Kayıt dışı ekonominin ölçülmesi zordur. Bunun nedeni, kayıt dışı ekonomideki faaliyetlerin doğrudan gözlemlenememesi ve çoğunlukla kayıt dışı ekonomiye katılanların hesap vermek istememesidir. Kayıt dışı ekonomi, piyasa değeri olan ancak resmi olarak kayıtlı olmayan faaliyetlerden oluşmaktadır. Minibüs işletmelerinden pazar tezgahlarına kadar uzanır.
Kayıt dışı ekonomi ekonomik kalkınma sürecinin merkezinde yer almaktadır. Kayıt dışılık, ülkelerin ne kadar hızlı büyüdüğüyle ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği de dahil olmak üzere yoksulluk ve eşitsizlikle kritik bir şekilde ilişkilidir. Bazı bireyler ve firmalar kendi tercihleriyle kayıt dışı faaliyet gösterirken, tüm kayıt dışı çalışanların yüzde 85'i, tercihleri nedeniyle değil, kayıtlı sektördeki fırsat eksikliği nedeniyle güvencesiz istihdamda çalışmaktadırlar. Şu anda milyonlarca insan için tek gelir kaynağını ve kritik bir güvenlik ağını temsil eden kayıt dışı ekonomiyle mücadelede dengeli bir yaklaşım hayati önem taşıyor.
Kayıt dışı ekonomi, piyasa değeri olan ancak resmi olarak kayıtlı olmayan faaliyetlerden oluşmaktadır. Ülkedeki kayıt dışılığın etkenlerini ele alarak kayıt dışılığın kademeli olarak azaltılmasına yardımcı olacak politikaların uygulanmasına odaklanması önemlidir. Yasa dışı faaliyet gösterdiği ve vergi kaçırdığı gerekçesiyle sektöre yönelik saldırılar çözüm değil. Kayıt dışı çalışanların, sosyal koruma ve krediye erişimden yoksun olmaları nedeniyle, kayıtlı sektördeki emsallerine kıyasla daha düşük ücret kazanma olasılıkları yüksektir.
Kayıt dışı çalışmanın yüksek düzeyde olduğu birçok ülke ve bölge aynı zamanda yüksek düzeyde yoksullukla da karşı karşıyadır. Kayıt dışı ekonomi, özellikle gelişmekte olan ülkelerde iş güvencesi ve sosyal güvencesi olmayan kişilere istihdam olanağı sağlamaktadır. Kolayca erişilebilen bir ekonomidir. Kayıt dışı ekonominin azaltılmasına yönelik politikaların etkinliğinin izlenmesi ve değerlendirilmesi, gerekli düzenlemelerin yapılması ve uygulanan stratejilerin istenilen etkiyi yaratması açısından büyük önem taşımaktadır.
Büyük kayıt dışı sektörlere sahip ülkeler potansiyellerinin altında büyüme eğilimindedir. Kayıt dışı firmalar, düşük verimlilik ve sınırlı finansman erişimiyle küçük kalma eğilimindedir. Ayrıca vergi tabanına da katkıda bulunmuyorlar ve hükümetleri halklarına temel hizmetleri sağlayacak kaynaklardan mahrum bırakıyorlar. Kayıt dışı çalışanların yoksul olma ve kayıtlı sektördeki emsallerine kıyasla daha düşük ücret kazanma olasılıkları daha yüksektir. Sosyal korumadan, krediye erişimden yoksunlar ve genellikle daha az eğitimliler. Kayıt dışılık toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle ilgilidir. Küresel olarak, çalışan kadınların yüzde 58'i kayıt dışı sektörde çalışıyor ve kayıt dışı istihdamın en güvencesiz ve düşük ücretli kategorilerinde yer alma olasılıkları daha yüksek.
